Όπως αναφέρεται και στην υπ. αριθμ. 2318/2023 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, επί υποθέσεως που χειρίστηκε το δικηγορικό μας γραφείο, κατά τη διάταξη της παρ. 1 του άρθρου 259 του Ν. 4072/2012 “Βελτιώσεως επιχειρηματικού περιβάλλοντος – Νέας εταιρικής μορφής – Σημάτων – Μεσιτών ακινήτων – Ρυθμίσεως θεμάτων ναυτιλίας, λιμένων και αλιείας και άλλες διατάξεις” (ΦΕΚ Α’ 86/11-04-2012), με τον τίτλο “Λύση της (ομόρρυθμης) εταιρείας”, η ομόρρυθμη εταιρεία λύνεται:
α) με την πάροδο του χρόνου διαρκείας της,
β) με απόφαση των εταίρων,
γ) με την κήρυξή της σε πτώχευση και
δ) με δικαστική απόφαση ύστερα από αίτηση εταίρου, εφόσον υπάρχει σπουδαίος λόγος.
Βάσει της διατάξεως του άρθρου 259 παρ. 2 του Ν. 4072/2012, η αίτηση εκδικάζεται από το Μονομελές Πρωτοδικείο της έδρας της εταιρίας, κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας.
Από το συνδυασμό των διατάξεων του άρθρου αυτού με εκείνες των άρθρων 249 και 294, όπως ισχύουν, σύμφωνα με το άρθρο 330 του Ν. 4072/2012, συνάγεται ότι η ομόρρυθμη εταιρεία λύεται με δικαστική απόφαση, ύστερα από αίτηση εταίρου, εφόσον υπάρχει σπουδαίος λόγος. Η δικαστική λύση της εταιρίας για σπουδαίο λόγο αφορά, τόσο την εταιρία αορίστου, όσο και την ορισμένου χρόνου. Ο σπουδαίος λόγος κρίνεται κατά τις περιστάσεις και σε συνάρτηση με τη γενικότερη οργάνωση της συγκεκριμένης εταιρίας, η οποία θα αποτελεί τον κύριο οδηγό για την εκτίμηση της σοβαρότητας της κατάστασης, που δημιούργησε ο επικαλούμενος σπουδαίος λόγος.
Οι λόγοι λύσεως προσωπικών εταιριών, υπό το ισχύον δίκαιο του Ν. 4072/2012 διαφέρουν από αυτούς που γίνονταν δεκτοί, κατά το προϊσχύσαν δίκαιο και καθορίζονται πλέον με κεντρικούς άξονες τη γενική αρχή της διατήρησης της εμπορικής επιχείρησης και το επιβεβλημένο απομάκρυνσης από τον απόλυτα προσωποπαγή χαρακτήρα των προσωπικών εταιριών. Μάλιστα, η εκ μέρους εταίρου καταγγελία της εταιρίας έχει πλέον απαλειφθεί ως προβλεπόμενος από το νόμο λόγος λύσεως της προσωπικής εταιρίας, ισχύει όμως ως τέτοιος λόγος, εφόσον προβλέπεται στην εταιρική σύμβαση.
Με βάση το σκοπό της διατήρησης της επιχείρησης που κατέχει το Ν. 4072/2012 και δεδομένου ότι προβλέπεται και δικαίωμα εξόδου του εταίρου, σύμφωνα με το άρθρο 261 του ως άνω νόμου, το δικαίωμα δικαστικής λύσης της εταιρίας συνιστά έσχατο μέσο αντιμετώπισης της κατάστασης, που ανέκυψε με τη συνδρομή του σπουδαίου λόγου και εγείρεται επομένως, μόνο σε περίπτωση που δεν ανευρέθη άλλος τρόπος άρσης του αδιεξόδου.
Η ύπαρξη του σπουδαίου λόγου θα πρέπει πάντως να έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και σημαντικές επιπτώσεις στην ομαλή λειτουργία της εταιρίας. Ο σπουδαίος λόγος πρέπει, κατά βάση να αναφέρεται στις σχέσεις της εταιρίας και όχι στο πρόσωπο των εταίρων, εκτός αν στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα προσωπικά στοιχεία παίζουν πρωτεύοντα ρόλο. Περιστατικά που συνιστούν σπουδαίο λόγο είναι, υπό το πρίσμα των νέων διατάξεων, που επικεντρώνουν στην οπτική της εμπορικής επιχείρησης, φορέας της οποίας είναι το νομικό πρόσωπο της εταιρίας, παρά στον προσωποπαγή συμβατικό εταιρικό δεσμό:
1. η κακή πορεία των εταιρικών υποθέσεων και η έλλειψη κερδών,
2. η αθέτηση των εταιρικών υποχρεώσεων και η κακή διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων,
3. οι διαρκείς διαφωνίες,
4. η έλλειψη συνεργασίας,
5. η έλλειψη κατανόησης,
6. ο κλονισμός της εμπιστοσύνης,
και, πάντα σε συνάρτηση με αποχρώντες οικονομικούς λόγους, που έχουν ως επακόλουθο, είτε την παράλυση της λειτουργίας, είτε την αδυναμία της εκπλήρωσης του σκοπού της. Εξάλλου, ο σπουδαίος λόγος πρέπει να υπάρχει, όχι μόνο κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής, αλλά και κατά το χρόνο συζήτησής της.
Περαιτέρω, σύμφωνα με το άρθρο 263 του Ν. 4072/2012, με τον τίτλο “Αποκλεισμός εταίρου”, “Αν συντρέχει στο πρόσωπο ενός εταίρου περιστατικό που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρείας, σύμφωνα με την περίπτωση δ’ της παραγράφου 1 του άρθρου 259, το μονομελές πρωτοδικείο μπορεί, ύστερα από αίτηση των λοιπών εταίρων, η οποία εκδικάζεται κατά τη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας, αντί της λύσης της εταιρείας, να διατάξει τον αποκλεισμό του εταίρου”. Σύμφωνα με την άποψη, που ακολουθεί το Δικαστήριο τούτο (βλ. contra ΑΠ 207/2019) ο αποκλεισμός εταίρου είναι δυνατός και στις διμελείς εταιρίες, εφόσον ο σπουδαίος λόγος, που καθιστά αδύνατη τη συνέχιση της εταιρείας με τον αιτούντα, αφορά το πρόσωπο του καθ’ ου η αίτηση, αφού, μετά τον αποκλεισμό και μέσα στο τετράμηνο, που ακολουθεί, ο εναπομείνας εταίρος μπορεί να συνεχίσει την εταιρεία με νέο εταίρο, σύμφωνα με το άρθρο 267 του ίδιου ως άνω Νόμου, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 27 του Ν. 4403/2016, που ορίζει ότι “Αν αποχωρήσουν για οποιονδήποτε λόγο ένας ή περισσότεροι εταίροι και παραμείνει μόνο ένας εταίρος, η εταιρεία λύνεται, εφόσον μέσα σε τέσσερις μήνες δεν δημοσιευτεί στο Γ.Ε.ΜΗ. η είσοδος νέου εταίρου”. Εξάλλου, η άποψη ότι δεν είναι δυνατός ο αποκλεισμός εταίρου σε διμελή εταιρία, διότι, ενώ το δικαστήριο αποφασίζει τον αποκλεισμό του ενός εταίρου, για να συνεχισθεί η εταιρική επιχείρηση, η συνέπεια αυτή εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούληση του αιτούντος τον αποκλεισμό, έρχεται σε αντίθεση με την παραπάνω ρύθμιση του νόμου.
Οι παραπάνω διατάξεις του άρθρου 267 (και 281 παρ. 1 για την ετερόρρυθμη εταιρεία) βρίσκονται σε συστηματική ενότητα μέσα στον Ν. 4072/2012, επιτρέποντας την προσωρινή διατήρηση της εταιρίας, με σκοπό την εξομάλυνσή της, με την είσοδο νέου εταίρου. Συνεπώς, στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 267 που, κατά το γράμμα του, ρυθμίζει τις περιπτώσεις “αποχώρησης” “για οποιονδήποτε λόγο”, χωρίς να διακρίνει ειδικότερα, εντάσσεται και ο αποκλεισμός εταίρου διμελούς εταιρίας. Άλλωστε, η ερμηνευτική συστολή του πεδίου των άρθρων 263 και 267, ώστε να μην είναι δυνατός ο αποκλεισμός εταίρου στις διμελείς εταιρίες, οδηγεί κατ’ αποτέλεσμα στη δυνατότητα περιέλευσης της εταιρικής επιχείρησης σε έναν από τους δύο εταίρους, με βάση την “ΚΠολΔ 483” (Διανομή επιχειρήσεων που αποτελούν οικονομικό σύνολο), η οποία προβλέπει τη διανομή της επιχείρησης με τη δυνατότητα του δικαστηρίου, κατόπιν αίτησης κάποιου από τους κοινωνούς, να επιδικάσει την επιχείρηση, που πρέπει να διανεμηθεί, σε εκείνον που το ζητεί έναντι καταβολής χρηματικού ποσού, ίσου προς την αξία της επιχείρησης, η οποία όμως τελεί υπό προϋποθέσεις, που είναι διαφορετικές από αυτές, με τις οποίες κρίνεται ο αποκλεισμός εταίρου.
Με βάση τον σκοπό της διατήρησης της επιχείρησης, που διακατέχει τον Ν. 4072/2012, δεν πρέπει να αποκλείεται ο δικαστικός αποκλεισμός εταίρου διμελούς εταιρίας, όταν αυτός δεν έχει τη δυνατότητα συμμετοχής στην εταιρία, επειδή π.χ. αδυνατεί να εισφέρει την εργασία του, όπως προβλέπει η εταιρική σύμβαση για όλους τους εταίρους (διότι έχει απωλέσει την επαγγελματική ιδιότητα, που είναι απαραίτητη ή για άλλο λόγο) ή ενεργεί κατ’ εξακολούθηση πράξεις εις βάρος του συμφέροντος της εταιρίας, π.χ. πράξεις ανταγωνισμού. Η θέση ότι δεν είναι δυνατός ο αποκλεισμός εταίρου διμελούς εταιρίας οδηγεί σε αδιέξοδο, όταν ζητείται ο αποκλεισμός εταίρου για παράβαση των υποχρεώσεών του, ενώ ο καθ’ ου η αίτηση υποβάλλει αίτηση λύσης της εταιρίας ασκώντας καταχρηστικά το σχετικό δικαίωμα. Εξάλλου, είναι ισχυρή η πρόβλεψη στην εταιρική σύμβαση της υποχρεωτικής εξόδου του εταίρου διμελούς εταιρίας, αν επέλθει γεγονός ή κατάσταση, που ορίζεται στην εταιρική σύμβαση, ότι συνιστά απόλυτο λόγο υποχρεωτικής εξόδου από την εταιρία. Πλέον των ανωτέρω και αναφορικά με την κρίση του Δικαστηρίου της ουσίας για τη συνδρομή σπουδαίου λόγου λύσεως της εταιρείας, που είναι αόριστη νομική έννοια και ελέγχεται αναιρετικά, η εν λόγω διάταξη του άρθρου 263 του Ν. 4072/2012, που εφαρμόζεται, όπως εκτέθηκε, τόσο στις προσωπικές εμπορικές εταιρίες ορισμένου χρόνου, όσο και στις αορίστου, αποσκοπεί προφανώς να υποκαταστήσει τη ρύθμιση της διάταξης του άρθρου 771 ΑΚ, που ισχύει επί αστικών εταιριών και εφαρμοζόταν, πριν τεθεί σε ισχύ ο Ν. 4072/2012, και στις προσωπικές εμπορικές εταιρίες.
Με τη ρητή πλέον πρόβλεψη του αποκλεισμού του εταίρου στις προσωπικές εταιρείες καθίσταται σαφής η διαφοροποίηση του νόμου κατά δύο στοιχεία. Ειδικότερα, από τη σύγκριση των δύο προαναφερόμενων διατάξεων προκύπτει η απουσία από το κείμενο της νεότερης διάταξης του άρθρου 263 του Ν. 4072/2012 του στοιχείου της υπαιτιότητας στο πρόσωπο του υπό αποκλεισμό εταίρου, ενώ διευρύνεται η έννοια του σπουδαίου λόγου, που μπορεί να οδηγήσει σε αποκλεισμό, καθώς η διάταξη του άρθρου 771 ΑΚ αξιώνει ο σπουδαίος λόγος να ανάγεται στην παράβαση των εταιρικών υποχρεώσεων του υπό αποκλεισμό εταίρου, ενώ κατά τη διάταξη του άρθρου 263 του Ν. 4072/2012 απαιτείται απλώς περιστατικό, που θα δικαιολογούσε τη λύση της εταιρίας, κατά τη διάταξη του άρθρου 259 παρ. 1 περ. δ (σπουδαίος λόγος), το οποίο να συντρέχει στο πρόσωπο του υπό αποκλεισμό εταίρου. Ο αποκλεισμός του εταίρου συνίσταται στην ακούσια έξοδό του από την εταιρία και αποτελεί αναγκαστική αποχώρησή του από αυτήν, ήτοι χωρίς τη θέλησή του. Επομένως, ουσιαστική προϋπόθεση για τον αποκλεισμό ενός εταίρου από την εταιρία είναι να συντρέχει στο πρόσωπό του σπουδαίος λόγος αποκλεισμού του, χωρίς να απαιτείται πλέον, υπό το πρίσμα του νέου νομοθετικού πλαισίου και υπαιτιότητα του εν λόγω εταίρου στη συνδρομή του ως άνω σπουδαίου λόγου. Επιπροσθέτως, η συνέχιση της εταιρίας με τη συμμετοχή του υπό αποκλεισμό εταίρου, λόγω της (υπαίτιας ή μη) συμπεριφοράς του, θα πρέπει να είναι δυσβάστακτη για τους άλλους εταίρους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να κινδυνεύει η ομαλή λειτουργία ή η υπόστασή της (βλ. ΑΠ 225/2022, ΑΠ 617/2021, ΑΠ 473/2019, ΑΠ 671/2020, ΕφΘρακ 40/2022, Εφθεσ 461/2021, ΕφΘεσ 1005/2021, ΕφΘεσ 170/2021, ΕφΘρακ 154/2021, ΕφΛαρ 243/2020, ΜΠρΑΘ 462/2021, ΜΠρΚαβ 70/2021, στην ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).
