Με τον Ν. 4800/2021 επήλθαν σημαντικές αλλαγές στο Οικογενειακό Δίκαιο. Μεταξύ αυτών, για πρώτη φορά, εισήχθησαν ενδεικτικές περιπτώσεις κακής άσκησης της γονικής μέριμνας στο άρθρο 1532 ΑΚ (ενώ με το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς δεν υπήρχαν, και το ζήτημα αφηνόταν εξ’ ολοκλήρου στην κρίση του εκάστοτε δικαστή).
Κατά το εν λόγω άρθρο, «κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν ιδίως:
- Η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και διατάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας,
- Η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς,
- Η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας,
- Η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,
- Η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει τη διατροφή που επιδικάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων,
- Η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής».
Όπως γίνεται αντιληπτό, με τη διάταξη του άρθρου 1532 ΑΚ, προβλέπονται 3 κατηγορίες κακής άσκησης της γονικής μέριμνας, ήτοι η κατηγορία που περιέχει περιπτώσεις παραβίασης των καθηκόντων των γονέων, η κατηγορία που περιέχει περιπτώσεις καταχρηστικής άσκησης του λειτουργήματος των γονέων και η κατηγορία που περιέχει περιπτώσεις αδυναμίας των γονέων να ανταποκριθούν στο λειτούργημα της γονικής μέριμνας.
Οι αναφερόμενες περιπτώσεις είναι ενδεικτικές και όχι περιοριστικές, αφορούν δε τόσο περιπτώσεις κατά τις οποίες οι γονείς συζούν σε γάμο, όσο και περιπτώσεις που η γονική μέριμνα και η επιμέλεια ασκούνται ενώ έχει λάβει χώρα διάσταση ή λύση του γάμου των γονέων.
Από το σύνολο της νομοθεσίας του Οικογενειακού Δικαίου, κακή άσκηση της γονικής μέριμνας μπορεί να προκύπτει όποτε ο τρόπος άσκησής της δεν αποτελεί ή δεν έχει ως πρωταρχικό σκοπό το «βέλτιστο συμφέρον του τέκνου».
Εάν ασκείται κακώς η γονική μέριμνα, τα άτομα που δικαιούνται να ζητήσουν την παρέμβαση του Δικαστή και την επίλυση του ζητήματος από το Δικαστήριο είναι ο άλλος γονέας, οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου ή ο Εισαγγελέας. Σε αυτήν την περίπτωση, το Δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο που κρίνει ότι αναμένεται να επιλύσει το ζήτημα, ενώ, ως έσχατη επιλογή, μπορεί να διαταχθεί μέχρι και η αφαίρεση της γονικής μέριμνας από το πρόσωπο που δεν την ασκεί ορθά.
Σε ένα τόσο λεπτό και ευαίσθητο ζήτημα, είναι αυτονόητο ότι το Δικαστήριο θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του την αρχή της προσφορότητας του μέτρου που επιβάλει στην εκάστοτε περίπτωση, ενώ η λήψη των μέτρων πρέπει να γίνεται κλιμακωτά. Έτσι, προτού διαταχθεί η αφαίρεση της γονικής μέριμνας, προηγουμένως το Δικαστήριο οφείλει να ερευνήσει εάν το ζήτημα μπορεί να λυθεί με:
- Την παρακολούθηση από τον γονέα προγράμματος συμβουλευτικής γονέων
- Την καθιέρωση της υποχρέωσης του γονέα να ενταχθεί σε πρόγραμμα υποστήριξης που προσφέρουν οι κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου
- Την συμβουλή κάποιου ειδικού προσώπου πριν από ορισμένες ενέργειές του ή δικαστική άδεια
- Την διενέργεια διαμεσολάβησης
- Τον περιορισμό ή την μεταρρύθμιση της επικοινωνίας του εν λόγω γονέα με το τέκνο
- Την απομάκρυνση του δράστη της ενδοοικογενειακής βίας από την κατοικία ή τον τόπο εργασίας του θύματος
- Την απαγόρευση κάθε επαφής του δράστη ενδοοικογενειακής βίας με το θύμα
- Την μερική αφαίρεση της επιμέλειας ή της γονικής μέριμνας
Τέλος, άξιο μνείας είναι ότι το Δικαστήριο, σε περίπτωση έγερσης Αγωγής λόγω κακής άσκησης της γονικής μέριμνας, δεν δεσμεύεται από το αίτημα της Αγωγής, αλλά μπορεί να διατάξει οποιοδήποτε κρίνει αυτό ως προσφορότερο μέτρο για την αντιμετώπιση της περιγραφόμενης με την Αγωγή κατάστασης.
